Zmiany w funkcjonowaniu sądów 24-godzinnych

12 marca 2007 roku weszła w życie nowelizacja kodeksu karnego wprowadzająca do polskiego systemu prawnego sądy 24-godzinne. Dzięki nim w niebyt miało odejść wielomiesięczne oczekiwanie na proces za sprawy nieskomplikowane pod względem zaistniałych faktów i odnoszących się do nich przepisów prawnych. Zakładano, że każdego roku liczba spraw rozpatrywanych na postępowaniach przyspieszonych będzie sięgać dwustu tysięcy.

Zasady działania sądów 24-godzinnych

Postępowanie przyspieszone może być prowadzone wobec sprawców przyłapanych między innymi na popełnianiu kradzieży, włamań, a w szczególności wybryków chuligańskich. Na wokandy sądów 24-godzinnych trafiają wyłącznie sprawy, w których najwyższą karą może być pozbawienie wolności maksymalnie do lat pięciu, przy czym sąd 24-godzinny może maksymalnie orzec dwa lata pozbawienia wolności. Sprawy mają być rozpatrywane na bieżąco. Podejrzany ma trafić przed oblicze sądu w czasie nie dłuższym niż 48 godzin od zatrzymania i popełnienia czynu. Policja formułuje wniosek do prokuratora o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym, prokurator zatwierdza go i kieruje do sądu. Wniosek pełni rolę aktu oskarżenia. Sąd ma 24 godziny na wydanie wyroku. Z założenia sądy 24-godzinne nie są przeznaczone do rozpatrywania spraw wymagających śledztwa, spraw, w których podejrzanymi są przedstawiciele służb mundurowych, nieletni, głusi, niewidomi, spraw,  w których zachodzi podejrzenie o złamanie prawa skarbowego. Sądy 24-godzinne powinny funkcjonować siedem dni w tygodniu, z wyjątkiem dni świątecznych, kiedy sędzia ma prawo stawić się na dyżurze tylko w razie potrzeby. Rozprawy prowadzone są w składzie jednoosobowym. Podejrzanemu ma obowiązek towarzyszyć adwokat. Obrońcą może być jeden z adwokatów pełniących dyżur przy sądzie rejonowym, bądź każdy inny. Od wyroków przysługuje prawo do odwołania. Wszystkie terminy, prawa i obowiązki stron określają właściwe ustawy i rozporządzenia ministra sprawiedliwości.

Krytyka

Idea powołania sądów 24-godzinnych rodziła mieszane uczucia. Miała wielu zwolenników, którzy upatrywali w niej rozwiązania problemu pseudokibiców. Miała również wielu przeciwników, którzy jako jeden z argumentów przypominali sądy doraźne, które funkcjonowały w latach osiemdziesiątych XX wieku na podobnych zasadach i niestety nie spełniały swojej roli. Konkretne zastrzeżenia względem sądów 24-godzinnych pojawiły się w trakcie wdrażania pomysłu w życie. Do końca 2007 roku odbyło się niespełna trzydzieści osiem tysięcy postępowań. Przede wszystkim do sądów 24-godzinnych trafiają pijani kierowcy, a zaledwie kilkanaście procent wszystkich spraw stanowią wybryki chuligańskie. Często dyżury sędziów i adwokatów upływają bezczynnie. Dotyczy to szczególnie dyżurów nocnych, weekendowych i popołudniowych. Ponadto stwierdzono, że postępowanie przyspieszone jest kilkakrotnie droższe niż postępowanie zwykłe. Waga przestępstw rozpatrywanych w sądach 24-godzinnych jest zbyt mała w stosunku do zaangażowanych środków finansowych. Zauważono także, że sprawcy, których zatrzymano bezpośrednio podczas dokonywania czynu zabronionego, zwykle przyznają się do winy i dobrowolnie poddają się karze, a w takim przypadku obecność obrońcy jest zbyteczna. Poza tym wielu oskarżonych nie chce obrońcy, ponieważ nie chce ponosić kosztów jego wynajęcia. Tym samym w wielu miejscach wynagradzanie adwokatów spada na sąd, podwyższając jeszcze bardziej koszty jego funkcjonowania. Niezadowolenie wyrażają również sędziowie. Postępowanie przyspieszone przysparza im nowych obowiązków, a tym samym wydłuża godziny pracy. Poza tym długie godziny oczekiwania na ewentualną rozprawę nie dają poczucia komfortu pracy. Krytycy sądów 24-godzinnych przypominają również o innych możliwościach karania sprawców drobnych przestępstw, które stosowano dotychczas. Zabierają one więcej czasu, ale są znacznie tańsze.

Zmiany

Krytyka sądów 24-godzinnych nie doprowadziła do ich likwidacji, ale wymusiła wprowadzenie zmian do ich funkcjonowania. 8 czerwca 2010 roku wchodzi w życie nowelizacja kodeksu postępowania karnego, która zmienia zasady rozpoznawania spraw w postępowaniu przyspieszonym. Podstawowa zmiana to zniesienie obowiązku posiadania przez oskarżonego obrońcy. Jest to bardzo znaczący zapis, ponieważ opłacanie pracy adwokatów w dużym stopniu wpływało na wysokość kosztów postępowania. Po nowelizacji korzystanie z usług obrońcy jest dobrowolne. Drugą ważną zmianą w funkcjonowaniu sądów 24-godzinnych jest nieobowiązkowa obecność prokuratora. Jego funkcję jako oskarżyciela będzie pełnić policja. Jedynie w przypadku, gdy oskarżony zgłosi chęć dobrowolnego poddania się karze w wymiarze uzgodnionym z prokuratorem, prokurator musi przygotować i złożyć wniosek na piśmie lub słownie do protokołu rozprawy. Ostatnią istotną zmianą jest zniesienie obowiązku zatrzymania  oskarżonego przez policję i przymusowego doprowadzenia go do sądu. Teraz policja może zwolnić sprawcę do domu, jednocześnie pouczając go o konieczności stawienia się w sądzie konkretnego dnia na postępowanie przyspieszone. Jeżeli sprawca nie pojawi się w sądzie wyznaczonego dnia oraz nie poda usprawiedliwienia swojej nieobecności, wtedy sąd może przeprowadzić rozprawę i wydać wyrok zaocznie.

Czy wprowadzone zmiany usprawnią działanie sądów 24-godzinnych - tego nie wiadomo. Zdecydowanie obniżą koszty postępowania. Możliwe, że jest to szansa na wzrost ilości kierowanych wniosków o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym