Podstawy Odpowiedzialności Karnej – Czyn zabroniony

Zgodnie z art. 1 § 1 Kodeksu karnego „odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.”  Pisząc o odpowiedzialności karnej, już na tym etapie należy wytłumaczyć pojęcie czynu zabronionego. Art. 115 § 1 Kodeksu karnego definiuje go, jako „zachowanie o znamionach określonych w ustawie.” Tutaj mogą się pojawić pewne wątpliwości dotyczące pojęcia zachowania. Mianowicie za zachowanie zgodnie z nauką prawa karnego, uznaje się bowiem działanie (np. strzał z pistoletu ze skutkiem śmiertelnym) jak również zaniechanie działania (np. nieudzielenie pomocy dziecku głodzonemu przez swoich rodziców, jeżeli wiemy o takiej sytuacji). Zgodnie z nauką prawa karnego za czyn uznaje się zachowanie człowieka, które jest zależne od jego woli i istotne społecznie. Nie można mówić o czynie, jeżeli zostaje wyłączona wola.

Żeby dany czyn był przestępstwem muszą zostać spełnione łącznie następujące elementy: czyn jest czynem zabronionym, bezprawnym, zawinionym oraz społecznie szkodliwym.

Czyn zabroniony musi posiadać ustawowe znamiona, które będą decydowały o jego kwalifikowalności. Te znamiona dotyczą: podmiotu przestępstwa, strony podmiotowej, przedmiotu przestępstwa, strony przedmiotowej.

Bezprawność oznacza, że dany czyn jest sprzeczny z przyjętymi normami prawa. Czyn wyczerpujący znamiona czynu zabronionego jest czynem bezprawnym, chyba że pewne kontratypy wyłączają bezprawność jego czynu.

Zgodnie z teorią woli, wina to akt psychiczny w postaci chcenia lub godzenia się na popełnienie przestępstwa natomiast przeżycia intelektualne związane z tym aktem mają charakter drugorzędny. Istotne jest określenie czy był to czyn umyślny (art. 9 §1 KK) czy nieumyślny (art. 9 §2. KK).

Społeczna szkodliwość czynu jest pozaustawową oceną danego czynu. Przy określaniu społecznej szkodliwości bierze się pod uwagę kwestie zawarte w art. 115 §2 KK.